Podczas egzaminu ustnego albo rozmowy rekrutacyjnej wiedza ma ogromne znaczenie, jednak sama nie przesądza o ostatecznym wyniku. O odbiorze decydują często pierwsze sekundy kontaktu. Jeszcze zanim zdążymy się przedstawić, druga osoba podświadomie zaczyna tworzyć wrażenie na nasz temat. Na ten obraz składają się elementy niewerbalne: sposób, w jaki stoimy, kierunek spojrzenia, małe gesty czy nawet wybór ubrania. Wszystkie te szczegóły budują ramę, przez którą przepuszczane są nasze słowa i argumenty. Choć można odnieść wrażenie, że pierwszy kontakt opiera się na subiektywnym osądzie, w praktyce wynika on z mechanizmów psychologicznych, które działają bardzo podobnie u większości ludzi. Dzięki nim w kilka chwil jesteśmy w stanie ocenić drugą osobę jako kompetentną i wartą zaufania albo wręcz odwrotnie.
Psychologia od lat potwierdza, że wystarczy kilka, maksymalnie kilkanaście sekund, aby wyrobić zdanie o nieznajomym. Zespół badaczy z Princeton dowiódł, że już jedna dziesiąta sekundy wystarcza, aby spojrzenie na twarz obcej osoby uruchomiło ocenę. W praktyce oznacza to, że zanim egzaminator lub rekruter zacznie świadomie analizować nasze wypowiedzi i wiedzę, jego mózg zarejestrował już pierwsze sygnały i przypisał im znaczenie.
W tym błyskawicznym czasie oceniane są m.in.:
Wszystkie te sygnały łączą się w całość i tworzą obraz w głowie drugiej osoby jeszcze przed pierwszym zdaniem. To filtr, przez który przechodzą kolejne wypowiedzi.
Człowiek, aby radzić sobie z ogromem bodźców, korzysta z uproszczeń zwanych heurystykami. Dzięki nim w szybkim tempie klasyfikujemy osoby i zdarzenia. Oszczędzamy czas i energię, lecz narażamy się na uproszczone i schematyczne sądy. Profesorowie oraz rekruterzy też ulegają tym mechanizmom, ponieważ mimo pełnionych funkcji są zwykłymi ludźmi. Zrozumienie tego mechanizmu pokazuje, czemu komunikacja niewerbalna tak mocno wpływa na ocenę w pierwszych sekundach.
To jedna z najczęstszych pułapek poznawczych. Polega na wyjaśnianiu zachowań innych cechami charakteru, z pominięciem wpływu czynników zewnętrznych. Gdy ktoś spóźnia się na spotkanie, łatwiej pomyśleć, że jest nieodpowiedzialny, niż pomyśleć, że utknął w korku.
Na egzaminie albo w trakcie rozmowy takie uproszczenie może zaszkodzić studentowi. Silny stres potrafi utrudnić płynne formułowanie myśli, prowadzi do zacięć i unikania spojrzenia. W takiej sytuacji przyczyną jest napięcie i niepewność. Egzaminator, kierowany błędem atrybucji, może jednak uznać, że ma do czynienia z osobą mało kompetentną. Krótkotrwałe zdenerwowanie zostaje wtedy uznane za cechę charakteru i zaczyna wpływać na całą ocenę, niezależnie od faktycznej wiedzy.
Ten skrót poznawczy opiera się na łatwości przypominania sobie przykładów. Im szybciej jesteśmy w stanie coś odtworzyć w pamięci, tym częściej wydaje się to występować. Dobrym przykładem jest latanie. Dane statystyczne jasno pokazują, że podróże samolotem są bezpieczniejsze niż jazda samochodem. Jednak nagłaśniane w mediach katastrofy lotnicze sprawiają, że wiele osób odczuwa lęk przed lotem większy niż przed codziennym prowadzeniem auta.
Podobny mechanizm działa podczas rekrutacji. Jeżeli w przestrzeni publicznej powtarzały się opinie, że młodsze pokolenie bywa „roszczeniowe” i „nielojalne wobec pracodawców”, rekruter może automatycznie dopasować młodego kandydata do tego obrazu. Takie przekonania funkcjonują w pamięci w łatwo dostępnej formie i z tego powodu mają duży wpływ na ocenę, niezależnie od realnych cech danej osoby. Wtedy kandydat staje się ofiarą stereotypu, a nie własnych umiejętności. Z jednej strony to cenna wskazówka, bo pokazuje, jakie sygnały uruchamiają w rekruterze ostrzegawcze reakcje. Z drugiej strony może to dawać pewne pocieszenie – krytyczna ocena nie zawsze oznacza, że coś zawiedliśmy, czasem wynika z działania procesów psychologicznych, nad którymi nie mamy kontroli.
Heurystyka reprezentatywności to kolejny mechanizm, który upraszcza nasze myślenie. Polega na tym, że oceniamy ludzi i sytuacje poprzez porównanie ich do obrazu przechowywanego w pamięci. Ten wzorzec może przybrać formę stereotypu albo prototypu. Każdy egzaminator i każdy rekruter posiada w głowie pewną wizję „idealnego kandydata” lub „wzorowego studenta”. W tej wizji mieści się nie tylko poziom wiedzy, ale także wygląd, styl mówienia czy sposób bycia. Jeżeli ktoś odbiega od tego schematu, ryzykuje negatywną ocenę, nawet gdy faktycznie ma wysokie kompetencje i odpowiednie przygotowanie.
Przykładowo osoba, która zgłasza się na praktykę w kancelarii prawnej i przychodzi ubrana w artystyczny, luźny strój, może zostać uznana od razu za „niepoważną” albo „źle dopasowaną do kultury firmy”. Wynika to z faktu, że jej wygląd nie zgadza się ze stereotypowym obrazem prawnika. Rekruter, ulegając heurystyce reprezentatywności, łatwo pomija zapisy w CV i koncentruje się na powierzchownej niezgodności z własnym wzorcem. W ten sposób obiektywna analiza umiejętności staje się mocno utrudniona.
Skoro wiemy, że pierwsze wrażenie powstaje błyskawicznie i zależy w dużej mierze od mowy ciała, możemy świadomie nad nią pracować. Dobrze jest wyćwiczyć gesty oraz zachowania, które budują obraz osoby pewnej siebie i wzbudzającej zaufanie. Taka praca daje efekty nie tylko podczas egzaminów i rozmów o pracę, ale także w codziennym funkcjonowaniu na studiach i w pracy zawodowej. To inwestycja, która zwraca się wielokrotnie.
Twarz stanowi główny punkt uwagi rozmówcy. Największe znaczenie mają oczy, ponieważ kontakt wzrokowy to jedno z najważniejszych narzędzi w budowaniu wiarygodności. Brak spojrzenia prosto w oczy zwykle odbierany jest jako przejaw nieśmiałości, braku szczerości lub obojętności. Z kolei uporczywe wpatrywanie się wywołuje wrażenie nachalności albo naruszenia przestrzeni drugiej osoby. Najlepszym rozwiązaniem jest zachowanie równowagi – patrzeć rozmówcy w oczy przez kilka sekund, a następnie odwrócić wzrok, na przykład w stronę notatek. Dzięki temu rozmowa staje się naturalna, a my pokazujemy, że naprawdę słuchamy.
Nie mniej ważne są usta. Spokojny, delikatny uśmiech w momencie powitania potrafi od razu przełamać bariery i stworzyć atmosferę otwartości. To sygnał, że jesteśmy życzliwi i opanowani, nawet jeżeli w środku czujemy zdenerwowanie. Nie chodzi o sztuczny, szeroki uśmiech – wystarczy subtelne uniesienie kącików, które nada twarzy łagodniejszy charakter i sprawi, że druga strona odbierze nas pozytywnie.
Strój działa jak nasza osobista wizytówka. Pokazuje stosunek do spotkania, okazuje szacunek drugiej osobie i wspiera obraz profesjonalizmu. Ubranie ma także wpływ na nas samych – jeśli czujemy, że jest odpowiednie i wygodne, rośnie nasza pewność i łatwiej zachowujemy swobodę. Nie trzeba inwestować w drogie marki; znacznie ważniejsza jest czystość, schludność i dopasowanie do sytuacji.
Najlepiej sprawdzają się proste, klasyczne rozwiązania. Neutralne kolory, takie jak granat, szarość, biel czy beż, prezentują się elegancko i nie odciągają uwagi od treści. Jeśli chodzi o odzież męską, panowie mogą zdecydować się na koszulę z długim rękawem i materiałowe spodnie, a w zależności od charakteru spotkania dołożyć marynarkę, sweter czy nawet garnitur. Ważnym elementem są buty – proste, czyste i wygodne przesądzają o tym, jak zostaniemy ocenieni i jak sami się poczujemy. U kobiet dobrze wypada zestawienie bluzki ze spódnicą do kolan, materiałowe spodnie z koszulą albo sukienka w klasycznym kroju z żakietem. Kurtki zimowe można zastąpić eleganckimi płaszczami.
Układ ciała zdradza o nas bardzo dużo, jeszcze zanim zaczniemy mówić. Wyprostowana sylwetka, cofnięte ramiona, podniesiona głowa i prosty kręgosłup budują obraz osoby otwartej i silnej. Co ciekawe, taka postawa działa podwójnie – inni widzą w nas ludzi pewnych siebie, a my sami zaczynamy się tak czuć. Naukowcy z Uniwersytetu w Auckland wykazali, że siedzenie w pozycji wyprostowanej podnosi samoocenę, poprawia nastrój i zmniejsza poziom lęku. Zgarbiona sylwetka, skrzyżowane ramiona albo dłonie w kieszeniach tworzą barierę i sugerują dystans lub brak pewności siebie.
Podczas spotkania warto kierować się kilkoma zasadami:
Te szczegóły potrafią zadecydować o tym, czy będziemy odebrani jako osoby pewne siebie i godne zaufania, czy raczej jako zamknięte i zestresowane.
Umiejętność świadomego kontrolowania mowy ciała to atut, który procentuje przez całe życie akademickie i zawodowe. Od egzaminu ustnego, poprzez obronę dyplomu, aż po rozmowy rekrutacyjne i codzienną pracę – sposób prezentacji ma ogromne znaczenie. Nie chodzi o udawanie kogoś innego, ale o zrozumienie, że ciało to narzędzie komunikacji wspierające nasze słowa. Wyprostowana sylwetka, odpowiedni kontakt wzrokowy, dobrze dobrany ubiór i naturalne gesty składają się na obraz osoby profesjonalnej, pewnej siebie i wzbudzającej zaufanie.
Źródła:
Artykuł przygotowany z partnerem serwisu WhitePress®, który od 11 lat wspiera działania SEO i content marketingowe w Polsce i za granicą. Zautomatyzowana platforma umożliwia publikowanie artykułów na ponad 100 tysiącach portali na całym świecie. Dodatkowo oferuje natywne usługi copywritingu, zapewniając wysokiej jakości treści.
